• ۲ شهریور ۱۳۹۷ - ۰۹:۰۶
  • کد خبر: 18924
آتی سکه

قراردادهای آتی یکی از مهم­ترین ابزارهایی است که بورس­های کالایی جهت کمک به مدیریت ریسک نوسانات قیمتی در اختیار فعالان بازارهای کالایی قرار می­دهند. قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می­کند، بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند.

به گزارش «کالاخبر»، در سال ۱۸۴۸ میلادی در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند؛ یعنی گندم بدهند و پول آن ­را دریافت کنند. به تدریج کشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خریداران) شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی را پایه‌ریزی کردند؛ بدین معنی که تولیدکننده موافقت کند که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده (تاریخ تحویل کالا) با قیمت توافق شده بفروشد. در این راستا، کشاورز از قبل می­داند که وجه خود را دریافت می‌کند و خریدار نیز از قیمت کالا با خبر می­شود. این معامله برای هر دو طرف معامله سودمند است.

این نوع قراردادها به سرعت رایج شد و قراردادها را قبل از تاریخ تحویل دست به دست چرخاند. اگر دلالی احساس می­کرد، نیازی به گندم ندارد، قرارداد خود را به فردی که گندم را نیاز داشت می‌فروخت، مشابه آن نیز، تولیدکننده که قصد عدم تحویل گندم را داشت، مسئولیت تحویل واقعی گندم را به دیگری منتقل می­کرد .قیمت قرارداد بستگی به وضعیت و حرکت قیمت گندم و سیستم عرضه و تقاضا در بازار داشت. این قراردادها با اندکی تغییرات به سرعت تبدیل به ابزاری حمایتی برای طرفین معامله که بازار بر خلاف نظر آن­ها حرکت می­کرد، تبدیل شد؛ به طور مثال، در شرایط بد آب و هوا، افرادی که قرارداد فروش گندم منعقد کرده­اند، علاقمند هستند که قراردادهای ارزشمند خود را به دلیل کاهش عرضه گندم، نگه دارند، برخلاف آن، چنانچه تولید مازاد بر تقاضا باشد، ارزش قراردادهای فروش نیز کاهش می­یابد. این وضعیت همچنین معامله­گرانی را که قصد خرید و فروش گندم را نداشته و صرفاً به عنوان پذیرش ریسک قیمت گندم و تحصیل سود وارد معامله شده­اند، ترغیب می­کند.

در سال ۱۸۶۴ میلادی، بورس شیکاگو به‌عنوان تنها مرجع معاملات آتی محسوب می‌شد. رشد تجارت معاملات آتی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با تشکیل بورس‌های جدید و تجارت کالاهای بیشتر (از جمله پنبه، کره، تخم‌مرغ و کاکائو) افزایش یافت. در حال حاضر بسیاری از بورس­های کالایی دنیا به انجام معاملات آتی در محصولات مختلف می­پردازند که در جدول شماره ۱ دارایی پایه قراردادهای آتی موجود در بورس­های منتخب کالایی دنیا آورده شده است.

جدول ۱. دارایی پایه قراردادهای آتی موجود در بورس­های کالایی منتخب دنیا

نام بورس

نام دارایی پایه قرارداد آتی

بورس فلزات لندن

آلومینیوم، مس، روی، نیکل، سرب، قلع، آلیاژ آلومینیوم، قراضه فولاد، میلگرد فولاد، کوبالت، مولیبدن، شاخص فلزات

گروه بورس شیکاگو CBOT

کشاورزی: ذرت، سویا، کنجاله سویا، روغن سویا، گندم، شاخص کالایی بلومبرگ، برنج، جو، اوره، شاخص قیمتی گندم و ذرت،

انرژی: اتانول

گروه بورس شیکاگو CME

کشاورزی: گاو زنده، خوک، شاخص کالایی، گوساله، پنیر، شیر، کره، شیر خشک، چوب، پنیر خشک، روغن پالم مالزی

گروه بورس شیکاگو COMEX

فلزات: طلا، مس، نقره، شاخص آلومینیوم، شاخص مس، روی، شاخص آلیاژ آلومینیوم، سرب

گروه بورس شیکاگو NYMEX

کشاورزی: شکر، کاکائو، پنبه، قهوه

فلزات: پلاتین، پالادیوم، شاخص فولاد، شاخص سنگ‌آهن، شاخص قراضه فولاد

انرژی: نفت خام، گاز طبیعی، الکتریسیته، بنزین، سوخت دیزل، پروپان، نفت کوره، اتانول، اتان، بوتان، زغال‌سنگ، حق ذخیره نفت خام، شاخص حمل و نقل آبی، سوخت پسماند، پروپیلن، مجوز آلودگی، شاخص پلی اتیلن و ...

بورس بین قاره‌ای (آمریکا)

کشاورزی: کاکائو، قهوه، پنبه، آبمیوه فریزشده، پرتقال، شکر، سویا

فلزات: طلا، نقره، شاخص شرکت‌های معدنی طلای بورس نیویورک

انرژی: الکتریسیته، شاخص گاز LNG، شاخص‌های قیمتی گاز طبیعی یا اختلاف آن‌ها، شاخص‌های میعانات گازی، شاخص‌های قیمت پتروشیمی (بنزن، اتیلن، پروپیلن)

مجوزهای آلودگی

بورس بین قاره‌ای (اروپا)

کشاورزی: شکر، کاکائو، قهوه، گندم

فلزات: شاخص سنگ‌آهن، اختلاف دو شاخص سنگ‌آهن

انرژی: زغال‌سنگ، مجوزهای آلودگی، شاخص گاز LNG، شاخص قیمت گاز طبیعی

شاخص حمل و نقل خشکی و دریایی

بورس بین قاره‌ای (کانادا)

کانولا

بورس بین قاره‌ای (سنگاپور)

طلا

بورس چندکالایی هندوستان

فلزات گرانبها: طلا، نقره

فلزات پایه: آلومینیوم، مس، سرب، نیکل، روی، فلز برنج

انرژی: نفت خام، گاز طبیعی

کشاورزی: فلفل سیاه، پنبه، روغن پالم خام

بورس کالا و آتی برزیل

اتانول سوختی (محصول نیشکر)، قهوه عربی، ذرت، شکر، طلا، اتانول هیدراته، گاو زنده، نفت خام (بر پایه قرارداد CME)، دانه سویا

بورس کالای ژنگژو چین

کشاورزی: پنبه، سه نوع برنج، روغن کلزا، دو نوع گندم، کنجاله کلزا، دانه کلزا، سیب، شکر سفید، نخ پنبه

غیرکشاورزی: شیشه (flat glass)، اسید ترفتالیک خالص، زغال‌سنگ حرارتی، متانول، فروسیلیکون

بورس آتی شانگهای چین

فلزات: میلگرد فولادی، مفتول فولادی، کویل نورد گرم، مس، آلومینیوم، روی، سرب، نیکل، قلع، طلا، نقره

انرژی: نفت کوره (fuel oil)، قیر

شیمیایی: کائوچو (Natural Rubber)

در سال ۲۰۱۶، نزدیک به ۱۶ میلیارد قرارداد آتی در دنیا مورد معامله قرار گرفت که نسبت به ۱۰ سال گذشته دو برابر شده است. در شکل ۱ تعداد قراردادهای آتی مورد معامله به تفکیک دارائی پایه در بورس‌های جهان آورده شده است.

شکل ۱. تعداد قرارداد آتی معامله شده به تفکیک دارایی پایه طی سال­های ۲۰۰۷-۲۰۱۶

با توجه به اینکه اولین معاملات قراردادهای آتی در دنیا به صورت استاندارد در بورس­های کالایی انجام شده است، در ایران نیز اولین معامله قرارداد آتی در بورس کالای ایران با راه‌اندازی قرارداد آتی روی شمش طلای یک اونسی از تاریخ اول تیرماه ۱۳۸۷ آغاز شد و پس از آن در تاریخ ۵ آذر ماه ۱۳۸۷ قرارداد آتی روی سکه بهار آزادی راه‌اندازی شد و تمام معاملات آتی را به خود اختصاص داد. پس از آن، قراردادهای آتی به زیره و کنجاله سویا گسترش یافت. در حال حاضر قرارداد آتی سکه طلا و زعفران از جمله قراردادهای آتی فعال در بورس کالای ایران هستند و در سال ۱۳۹۶ حجم معاملات آتی در بورس کالای ایران بیش از چهار میلیون قرارداد بوده است.

دادو ستد در بازار آتی شامل مزایایی است که دلیل برتری این بازار بر بازار نقدی است؛ مهم‌ترین این مزیت­ها، خاصیت پوشش ریسک بازار آتی است. پوشش ریسک به معنای اتخاذ موقعیتی در بازار است که هدف از آن حداقل از بین بردن ریسک (ناخواسته) ناشی از نوسانات و تغییرات قیمت است؛ برای مثال، سرمایه‌گذار می‌تواند، با تنظیم قرارداد آتی، دارایی خود را به قیمتی مشخص در آینده به فروش رساند. در این صورت نوسانات بازار، تأثیری بر قیمت دارایی خریداری شده، نخواهد داشت و سرمایه‌گذار این دارایی را در زمان آتی، با قیمتی مشخص، به فروش خواهد رساند. گرچه پوشش ریسک، تنها محدود به فروش در قیمتی مشخص، از طریق قرارداد آتی نیست. سرمایه‌گذار همچنان می‌تواند با ورود به دو بازار که افت و خیز قیمت‌ها در بازارهای مورد نظر، اغلب در جهت عکس یکدیگر حرکت می‌کنند، ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهد؛ برای مثال، سرمایه‌گذار می‌تواند از یک سو با خرید ارز، (برای نمونه دلار آمریکا) و از سوی دیگر، خریداری فلزات گران‌بها (برای نمونه طلا) ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهد. در معاملات آتی نیز سرمایه­گذاران می­توانند از قرار گرفتن دارائی­هایشان در معرض نوسانات قیمت بازار نقدی جلوگیری کنند و با خرید و فروش به موقع قراردادهای آتی زیان خود را کاهش داده و یا از آن جلوگیری کنند.

از موارد دیگر شفافیت بازار و استاندارد بودن قراردادها است. در بازارهای سنتی به دلیل ناکارآمدی، اطلاعات بازار در اختیار تمام افراد قرار ندارد؛ بنابراین افراد برخوردار از اطلاعات قیمتی می­توانند سود اضافی نصیب خود کنند؛ اما با راه‌اندازی بازار آتی تمام افراد معامله­گر در جریان اطلاعات قرار دارند و نهایتاً این شرایط به نفع تولیدکننده و مصرف‌کننده خواهد بود. از طرفی کلیه قراردادهایی که در بورس معامله می‌شوند، باید استانداردهای لازم را دارا باشند؛ بنابراین محصولاتی که وارد بورس می‌شوند به قرارداد استاندارد تبدیل می­شوند.

یکی دیگر از مزایای بزرگ قرارداد آتی برای سرمایه‌گذاران در مقایسه با بازار نقدی وجود اهرم مالی است؛ بدین معنی که سرمایه‌گذار با اندکی سرمایه قادر است که دارائی زیادی را تحت کنترل خود درآورد و با پرداخت مبلغ ناچیزی از کل ارزش یک کالا وارد یک قرارداد آتی شود. اتاق پایاپای هر بورس نقش مهمی را جهت تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده در آن بورس ایفاء می­کند و به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معامله در اجرای سالم معاملات آتی در بورس است. در حقیقت اتاق پایاپای هر بورس در مقابل خریدار نقش فروشنده و در مقابل فروشنده نقش خریدار را ایفاء می­کند و از این جهت کلیه قراردادهای آتی معامله شده در بورس را تضمین کرده و سرمایه­گذاران از این جهت اطمینان خاطر حاصل می‌کنند؛ این بدان معناست که پس از اتمام جلسه معاملاتی، حساب­ها با قیمت تسویه روزانه به­روز می­شود و اگر مشتری سود کرده باشد مبلغ به حساب وی واریز می­شود و برعکس، اگر ضرر کرده باشد از حساب وی کسر می­شود.

تصحیح ساختار بازار، مزیت دیگر قراردادهای آتی است. در اقتصاد بهترین نوع بازار حالت رقابتی آن است. هر چقدر ساختار بازار به حالت رقابت نزدیک شود، تخصیص منابع برای کل جامعه بهتر خواهد بود. بورس و قراردادهای آتی نمادی از بازار رقابتی است که قیمت کالاها از برخورد مستقیم عرضه و تقاضا حاصل می­شود. برخورداری تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کالا از قوانین یکسان، افزایش کارایی بازار با بهبود شبکه توزیع و کاهش حاشیه بازاریابی سایر برتری­های بازار آتی به بازار نقدی است.

محبوبه ناروئی، کارشناس مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران

برچسب‌ها

ارسال نظر

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

آخرین اخبار

پربازدیدترین‌ها

بازار جهانی

آموزش

کلیدواژه ها